در طول چند دهه اخیر و همزمان با گسترش و پیشرفت زبان شناسی رایانشی، در بسیاری از کشورهای پیشرفته، تلاش های زیادی در جهت ترجمه متون به کمک رایانه انجام گرفته است. توسعه ارتباطات از طریق اینترنت نیز که به صورت یک بستر جهانی برای مبادله افکار و اطلاعات درآمده است خود مستم توسعه ماشین های ترجمه است تا با سرعت بتوان اطلاعات را از یک زبان به زبان دیگر برگرداند.
ترجمه ماشینی از دستاوردهای هوش مصنوعی است که از برترین نظریه های جدید و کاربردی زبان شناسی و دانش رایانه ای استفاده می کند و چندین دهه یکی از موضوعات مهم در حوزه هوش مصنوعی بوده است. به عبارتی، ترجمه ماشینی، زیرشاخه ای از زبان شناسی رایانشی است و عبارت است از ترجمه متنی از یک زبان طبیعی به زبانی دیگر توسط رایانه و بدون دخالت انسان. ترجمه ماشینی عبارت است از کاربرد یک سیستم نرم افزاری رایانه ای که از طریق آن می توان متون ورودی زبان مبدا را طی فرایندهای خاص و پیچیده در سطوح مختلف زبان شناختی، تجزیه و تحلیل و در نهایت به زبان یا زبان های مقصد ترجمه کرد و به صورت خروجی در اختیار کاربر قرار داد.
ترجمه ماشینی از دستاوردهای هوش مصنوعی است.
کار روی ترجمه ماشینی از سال 1940 آغاز گردید. ترجمه ماشینی آماری اولین بار در سال 1949 توسط شخصی به نام واران ویور پیشنهاد شد اما فقط در دو دهه اخیر به صورت عملی بر روی آن کار شده است. این رویکرد به خاطر توسعه بسیار زیاد در زمینه فناوری رایانه از لحاظ سرعت، ظرفیت ذخیره سازی و فراهم سازی حجم زیادی از داده های متنی به صورت عملی قابل اجرا شده است.
نتیجه پروژه های دهه 60 که بیشتر برای مقاصد ی استفاده می شدند پیدایش دو شاخه اصلی در روش های ترجمه ماشینی بود. یکی از این روش ها استفاده از فرم های اصلاح شده دستور زبان گشتاری و دیگری استفاده از اطلاعات آماری در مورد نقش کلمات در جمله و ترجمه آنها بود. در پایان دهه 70، اعتقاد عمومی بر این بود که ترجمه ماشینی باید پیچیده تر از جابجایی و جایگذاری کلمات زبان مبدا برای رسیدن به زبان مقصد باشد و ماشین باید به نوعی یک فهم از معنای هر دو نوشتار پیدا کند. این اعتقاد راه را برای استفاده از تکنیک های جدید هوش مصنوعی و به خصوص پردازش زبان طبیعی در ترجمه ماشینی هموار کرد. اوایل دهه هفتاد میلادی در مرکز ترجمه روسیه سالانه حدود 6000 صفحه ترجمه می شد و اواخر دهه 70 این رقم به 100 هزار صفحه رسید و این تقاضا همچنان در حال افزایش است. بنابراین، تلاش برای ساخت نظام های ترجمه ماشینی در روسیه و غرب بیش از نیم قرن سابقه دارد.
ترجمه ماشینی از نظر هزینه و سرعت مقرون به صرفه تر از ترجمه انسانی است.
افزایش قابلیت های رایانه در پردازش داده های زبانی و اندیشه استفاده از ماشین در آموزش و پژوهش از یک سو و ضرورت ترجمه دانش و اطلاعات تخصصی در کمترین زمان از سوی دیگر باعث توجه به استفاده از رایانه در ترجمه در دهه های 1950 و 1960 شد. ترجمه ماشینی در واقع، انجام ترجمه با استفاده از رایانه از یک زبان به زبان دیگر است که به صورت خودکار یا بدون کمک انسان صورت می گیرد و شاخه ای ترکیبی از زمینه های مختلفی مانند فرهنگ نگاری، زبان شناسی، زبان شناسی رایانه ای، علم رایانه و مهندسی زبان است. سیستم های ترجمه ماشینی ممکن است دو زبانه یا چندزبانه باشند. اولی غالبا یک سویه و دومی معمولا دوسویه است. سیستم های ترجمه ماشینی ممکن است دوزبانه یا چندزبانه باشند. اولی غالبا یک سویه و دومی معمولا دوسویه است. سیستم های ترجمه ماشینی از دو بخش موتور ترجمه و یک یا چند واژه نامه تشکیل شده اند که عملکرد آنها در سیستم های مختلف با هم فرق دارد.
در ترجمه ماشینی دو رویکرد اصلی وجود دارد:
- روش های مبتنی بر انتقال: در روش های مبتنی بر انتقال، علاوه بر مفهوم، ساختار جمله نیز از زبان مبدا به زبان مقصد منتقل می شود. یکی از دشواری های این روش، وم تسلط کامل بر قواعد زبان مبدا و زبان مقصد است. دو ایده اصلی در این زیرشاخه مطرح است: استفاده از زبان میانی و روش های قانون محور
- روش های مبتنی بر داده: دو رویکرد اصلی برای روش مبتنی بر داده عبارتند از روش آماری و روش مبتنی بر مثال.
ترجمه ماشینی از نظر هزینه و سرعت مقرون به صرفه تر از ترجمه انسانی بود و مورد استقبال کاربران قرار گرفت. به این شکل، اینترنت نیاز به استفاده از ترجمه ماشینی را افزایش داد. ترجمه ماشینی از جمله اولین اهداف مورد نظر در علوم رایانه و به خصوص در حوزه هوش ماشینی به حساب می آید و چنان که قبلا گفته شد سابقه آن به حدود نیم قرن پیش از این باز می گردد.
+ برگرفته از کتاب صنعت ترجمه و محلی سازی در ایران
درباره این سایت